
Sot është 14 janar 2025. Plot 35 vjet më parë, kur duheshin edhe shumë muaj që të zyrtarizohej pluralizmi politik në Shqipëri, Shkodra dha shkëndijën e parë të asaj që do të ndodhte në dhjetorin e vitit 1990.
Sot duhej të ishte dita e nderimit dhe vlerësimit të guximit të rreth 2 mijë shkodranëve, që atë të diel të 14 janar 1990, iu vunë përballë publikisht, në shesh, diktaturës komuniste që ende nuk kishte ndërmend të lëkundej për tu rrëzuar.
Dedë Kasneci, Gjergj Livadhi, Rini Monajka, Kolec Hublina, Flamur Elbasani, Nikolin Margjini, Tonin Dema, Nikolin Thana, Klaudio Daka, Aldo Perizi, Gjovalin Rolba, Gjovalin Zefi, Ndoc Leqejza, Pjerin Veli, Paulin Shtjefni, Viktor Martini janë vetëm disa nga organizatorët dhe protagonistët më të spikatur të kësaj demonstrate të heshtur.
Pavarësisht se si shumë data të tjera, edhe kjo u tentua të “privatizohej”, në fakt 14 janar 1990, edhe për vetë kohën kur u organizua, nuk është “prone” e asnjë partie politike. Pas Kryengritjes Antikomuniste të Postribës në 1946 (edhe ajo u tentua të pronësohej partiakisht), 14 janar 1990 është dalja e pare publike e qytetarëve kundër partisë- shtet.
Megjithatë, pavarësisht zbehjes deri në harresë të kësaj dite, ata që e kanë përjetuar, kanë detyrimin moral t’ua përcjellin më të rinjve. Është më e pakta që mund të bëhet, teksa duhet sjell në vemendje, se edhe kjo date, 5 vite më parë, e ndau kremtimin e “14 janar 1990” në dy pjesë, edhe pse thuajse të gjithë ishin pjesëmarrës në të njëjtën demonstrate të heshtur.
Studiuesi i njohur Kastriot Dervishi, do të sillte në kujtesë disa vite më parë:
Të shtunën në darkë, regjimi kishte marrë masat të parandaluar demonstratën e nesërme, e diel 14 janar 1990. Dega e Punëve të Brendshme dhe Komiteti i PPSH-së kishin dërguar njerëzit e vet të ishin të pranishëm këtu. I gjithë grumbullimi do filmohej në mënyrë të fshehtë, material i cili nuk dihet ku ka përfunduar. DPB Shkodër hapi dosjen nr.126, ndërsa Hetuesia e Përgjithshme atë nr.113. Hetuesia i vlerësonte pjesëmarrësit në rreth 2000 veta. Rolin kryesor në tubimin e 14 janarit e kishte Rini Monajka.
Intensiteti kryesor i veprimeve shihet në datat 13-16 janar 1990. Ndërsa vijonin veprimet për “zbërthimin” e atyre që ishin arrestuar (Dedë Kasneci ishte në pozita të forta mohuese në hetuesi), veprimi kryesor mbeti vëzhgimi i afërt i atyre që do i afroheshin bustit të Stalinit. U vendos që elementët më aktivë, që ishin filmuar në datën 14 afër bustit, “disa përpunime me të dhëna të mprehta, të goditeshin”.
Nga 21 personat e arrestuar, 7 prej tyre pranuan qëllimin e pjesëmarrjes, ndërsa shumica jo.
Në datat 13-16 pati rritje të fletushkave e parullave antikomuniste, ndërsa më 15 u hodh pas Komitetit të Partisë një dinamit i përgatitur, i cili nuk realizoi plasjen “për vigjilencë të lartë të policit të shërbimit”. Zëvendësministri i Punëve të Brendshme, Zylyftar Ramizi relatonte se qëllimi i demonstratës kishte qenë rrëzimi i bustit të Stalinit dhe më pas takimi me sekretarin e parë të Komitetit të PPSH-së, Xhemal Dymylja, të cilit protestuesit do i kërkonin liri shtypi, fjale, demokraci, etj. Në të gjitha shënimet vihet re se frymëzim kryesor kishin qenë zhvillimet në Lindjen komuniste. Hetuesia e përqendroi çështjen e saj te personat pjesëmarrës në demonstratë, si dhe ata që kishin shkruar parullat e këtyre ditëve.
Të dhëna për demonstratën e heshtur të Shkodrës të 14 janarit 1990
-U ndaluan 26 persona
-U dërguan në gjyq 10 persona
-U rekrutuan me material shtrëngues 3 persona
-U kryen 40 veprime me teknikë operative (TO)
“14 janar 1990” do të ishte vetëm starti i lëvizjeve antikomuniste të Shkodrës dhe shkodranëve. Me kalimin e javëve e muajve, shpirti antidiktatatorial do të jepte sprova të tjera, të shënjuara nga datat 16 Qershor 1990, 11 Nëntor 1990, 13 Dhjetor 1990 dhe 2 Prill 1991. /Nga Blerti DELIJA/