“E vjetra shembet, kohët po ndryshojnë, një jetë e re lulëzon gërmadhash…”, do të recitonte dikush, ndoshta edhe në Kafen e Madhe, Shilerin…
Në kapërcyell të 100 vjetorit të gurit të themelit, ka shpërthyer një debat për Kafen e Madhe. Nuk është një objekt i zakonshëm, natyrshëm çdokush që ka jetuar, kaluar në këtë qytet e ka pirë një kafe brenda, ka të drejtë të thotë opinionin e tij. Kjo ndertesë, bashkë me disa të tjerë, jo më kot u rreshtuan e rreshtohen edhe sot me epitetin “e/i madh”.
Historia e kësaj ndërtesë, tregon se, që në gurin e themelit e deri më sot që u shemb për tu rindërtuar nga pronarët aktualë, nuk ka qenë e lehtë dhe e thjeshtë. Por ajo që mund të pohohet me zë të lartë është se ka qenë pikë referimi për shkodranë, shqiptarë e të huaj. Fillimisht, nisur nga pozicioni, të thënat e të pathënat për të deri në kufijtë e legjendave, personazhet që gjatë jetës së tyre e kishin cak, për të përfunduar tek shkatërrimi gradual në sytë e të gjithëve.
Kafja e Madhe ka qenë gjithmonë e lakmuar. Së pari për emrin por edhe pozicionin si objekt tregtar. Krijohet ideja se u ruajt në etapa të ndryshme. Duke qenë një objekt privat, nuk ishte realisht e mundur. Edhe në diktaturë, kur ishte një objekt i shfrytëzueshëm nga shteti, ajo u nëpërkëmb. Pallati shumëkatësh “komunist”, ai që sot njihet si “pallati i postës”, ishte goditja e parë për këtë rrugë por edhe Kafen e Madhe, e cila u detyrua të bashkëjetojë me këtë shëmtirë në formën e çibanit në rrugën më të bukur të Shkodrës.
Rruga më me vlera e Shkodrës, ndoshta edhe e Shqipërisë, u degradua edhe më. A ju kujtohet se çfarë ka qenë përpara se të ngrihej shëmtira tjetër me emrin Albtelecom? A ju kujtohet ish- Muzeu Ateist, i vetmi në glob jo vetëm për marrëzinë që bartte brenda tij? A ju kujtohen ndërhyrjet e kurrëndalshme në Piacë apo pedonalen “Kol Idromeno” siç e kemi pagëzuar sot? Po perdet në formën e flamujve në majë të ngrehinave 2-3-4 katëshe që me zor mbajnë veten e duhet të bartin peshën e terracave të improvizuara?
Një koleg me të drejt përmend edhe shumë e shumë ndërtesa të tjera, të zhdukura tashmë nga faqja e dheut ose në prag të zhdukjes, bukurinë e të cilave mund ta shijojmë vetëm në fotot e Marubit, Nënshatit e kolegëve të tyre. Ose në ndonjë film si “Çifti i lumtur” i social- realizimit. Por sigurisht, me gjithë respektin, asnjëra nuk ka famën, peshën emocionale, historinë e nostalgjinë e Kafes së Madhe.
E për tu kthyer tek Kafja e Madhe. A ju kujtohet kur kutërbonte era qebabë, paçe me plëndësa, pilaf e qofte dore? A ju kujtohet kur shkodranët ftonin sho- shoqin “të Shkojmë tek Kafja e Madhe, bajnë pilaf të mirë se e bajnë me lang kocash”? A ju kujtohet kur Kafja e Madhe, u kthye në një bingo gjigante që grishte shkodranët për të fituar pa punuar? E në tavolinat e karriket, modeli i tëcilave ndryshohej shpesh, nga kalimi dorë më dorë tek qeramarrësit e rradhës apo aktiviteti që mbinte aty, uleshin bosët e rinj të këtij qyteti, një pjesë jo e vogël nuk jetojnë. Por mund ti shohim në filmimet e “Sofra shkodrane” në Kafen e Madhe….
Kafja e Madhe, siç edhe shumë të ngjashme të tjera në këtë qytet, janë lënë në mëshirë të fatit me qëllim. Edhe aureola “monument kulture”, nuk i ka shpëtuar. Madje, janë bërë më të lakmueshme e vurnerabël përballë etjes për fitim e modernizim në emër të tij. Sot, mund të qajmë gjithë ditën, deri kur mbi sipërfaqen e tokës të ridalë përsëri një objekt, me emrin Kafja e Madhe por që nuk mund të jetë kurrsesi Kafja e Madhe e Shkodrës. Mund të jetë më e bukur, më moderne, më mikrpritëse por nuk do të jetë ajo 100 vjeçarja, ajo kur çdo kush që vinte në Shkodër, grishej të pinte një kafe aty.
Natyrisht, Shkodra do të ketë një Kafe të Madhe, tek i njëjti vend ku u ndërtua më shumë se 100 vite më parë. Edhe ajo e vjetra, ajo për të cilën sot shumë nga ne qajmë me dënesë, nuk do të shuhet. Jo, jo, nuk do të shuhet. Jeton në mendjen e secilit nga ne, do ta përcjellim të paktën si toponim. Por fatmirësisht, nuk mund ta fshijnë nga negativët e Marubit, Nenshatit e dhjetra fotografëve e qytetarëve që e kanë të paktën një foto në ballë të saj.
Një nga kujtimet e fundit të madhështisë së saj, personalisht e kam në fillim të viteve ’90. Ç’ kemi hequr pët ta siguruar për të organizuar “Mbrëmjen e maturës”, siç i quanim ne në atë kohë. Por edhe pas rindërtimit, shpresoj e uroj që të mund të vihet në dispozicion të maturantëve. Sepse Kafja e Madhe duhet të vazhdojë të jetojë. Edhe pse nuk do të jetë më si ajo që unë e shumë si unë do ta kujtojmë. Në internet, në çdo kohë, mund të gjeni me dhjetra foto e kartolina, jo pak të të huajve. Për të shuar mallin, për ata që e kanë dhe sot janë të shqetësuar. Me të drejtë, edhe pse është pak si shumë vonë! Sepse fajtoi në Shqipëri nuk ka kurrë emër…Ose nuk ia thonë dot! /Nga Blerti DELIJA/