Tungjatjeta ShkodraWeb, lexova editorialin tand lidhun me mundësinë e një memoriali të Lekë Dukagjinit në Shkodër. Në titull dhe në artikull parashtrove kërkesën e meçme që me folë historianët, arsye për të cilën edhe i dhashë vëmendje e po t’i shkruej këto rreshta.
Memoriali asht një formë përkujtimore e një njeriu a ndodhie tek një komunitet. Si e tillë historia, që asht ma shumë mall librash dhe muhabet teknik, nuk mjafton, kështu që historishkruesit nuk e di se sa munden me kontribue për temën. Dhe meqë kishit shkrue për hierarkina, duhet kuptue që fusha ku ky propozim me ndikim në hapsinën publike futet, asht ajo e memories. Dhe meqë publikja mbetet tematikë delikate këto 30 vite tranzicion, lypet me e vu diskutimin në “kandar t’arsyes” siç thoshte frati prej Fishtës.
Në rasë se historia shkruhet dhe rishkruhet në varësi të dokumentacionit, interpretimeve që u bahet; memoria lidhet ma shumë me kujtesën e gjallë, personale, familjare, bashkësisë që na rrethon e kështu me radhë. Nuk dihet hala ndokush që ka memorie për gjana të para 600 vjetëve jo e jo, por as të para 100 vjetëve të të parëve tanë të cilëve mund t’ua dijmë edhe emnat. Ju vutë me të drejtë në dukje rastet shumë të diskutueshme për se si pushteti lokal ka mbarështue memorien e qytetit përmes mjeteve që ka. Disa emna rrugësh i kanë vu edhe pse ishin emra shokësh të kryetarëve të fillim ’90s, me sa asht përfolë. Falsifikimin e memories, edhe nëse shteti shqiptar mund ta ketë nisë ma herët, përgjatë regjimit komunist u çimentue si përvojë: në shembullin e heronjve të shpikun të mitologjisë komuniste (si Lej Feni në Kinë), shteti shqiptar përdorte emrat si të Shkurte Pal Vatës dhe i shpallte anëtarë partie mbas vdekjes! Por të rikthehena tek dëshira rreth memorialit pa e tjerrë gjatë.
Ç’e lidh historikisht Lekë Dukagjinin me Shkodrën? Leka as u lind, as dihet të kishte prona në Shkodër, dhe si shumë prijësa të kohës së vet, luftoi për kë t’i delte ma i mbari që me përmbushë interesat e veta të çastit, e as e qeverisi ndonjëherë. I shërbeu venedikasve, osmanëve, Skënderbeut (si rrjedhim, napolitanëve).
Po Shkodra e sotme ç’memorje ka për Lekë Dukagjinin? Praktikisht as edhe nji gja që i lidh banorët tradicionalë më te, por edhe po t’i hyjmë hollë as banorët që mund të jenë zhvendosë për një jetë ma të mirë, si zor të kenë memorie mbi te. Meqë ‘memorja’ si e tillë asht gja që kultivohet në rrethin e ngushtë njerëzor, familje, fis, bashkësi, asht ma shumë e lidhun me gojëdhanën, traditën komunitare, jo me historiografi studimore. Memories kur i hyn si pykë një element historicist, libresk, e “ndot” me kulturologji, e rishkruen dhe si rrjedhim e tjetërson memorien tradicionale. Dora-dorës memoria e “ndotun” bahet memorie imagjinare, me pretendimet me e rishkrue të kaluemen e vet me kriteret e reja të “zbulueme” pretendon se restauron ndonjëgja. Kur pretendime të këtij llojit artikulohen dhe shprehen me dëshirën me dhanë propozime mbi publiken, pyetja që më vjen asht: a mjafton dëshira?
A mjafton realisht dëshira e katër-pesë a ma shumë vetëve? A asht memoria e qytetit një fletore keqeshkronje ku artikulimi i dëshirës të çdo grupi interesi u dashka me u realizue? Sidomos kur personazhi historik në fjalë nuk lidhet në ndonjë mënyrë as me qytetin, as me zadhanësit e vetëshpallun të komunitetit që po e projektojnë si hero imagjinar. E pamë me regjimin që memoria imagjinare stonoi, dhe ashtu si u vendos, ashtu edhe u harrue – siç edhe pati përjashtime si me bustin e 5 heronjve të Vigut që u zëvendësue me tuba, por që vazhdohet me u quejtë vendi tek 5 heronjtë; vetëm mediat lokale nëpër kronika vazhdojnë dhe i artikulojnë me besnikëri emrat e rrugëve dhe lagjet siç i emërtoi koha e regjimit.
Ama ka diçka që ushqen shpresë nga ky propozim, për të cilin mendoj se ma shumë se për memorien të thatë, sade, ka nevojë për njerëzillek. Nismëtarët e dijnë vetë se çka me ba me lekët e veta, por shumë ma e dobishme për këtë qytet (dhe komb) në ikje do të ishte ngritja e një fondi për përkujdesjen dhe mirëmbajtjen e të moshuemve që nuk kanë kend me iu ba shërbim. Nuk njoh ndonjë emër bamirësish nga Dukagjini, por mund të ishte një fillim i mirë si traditë. /Nga Sait SAITI/