Ramadan Sokoli, një nga muzikologët më të njohur shqiptar që u largua nga kjo botë në 2008-ën, këmbëngulte në rrenjët e lahutës, të paktën nga 1335, në Deçan të Kosovës. Bëhej fjalë për një afresk, në një manastir, që përveç veglave të tjera muzikore, tregonte instrumentin me monokordë.
Por sot, kjo vegël që e mendonim tradicionale shqiptare, na e morën zyrtarisht fqinjët. UNESCO e ka regjistruar si pasuri botërore, pjesë e kulturës serbe. Mbase ndokush e konsideron një lajm të rëndomtë në morinë e halleve që kalojmë, por mendoj se në është ashtu. Në të sotmen, vështirë të gjejmë një element që të na shënjojë ndër kombet e Europës. Me përjashtim të statistikave për numrin e lartë të azilkërkuesve.
Ajo që mbase akoma na bënte të ndjehemi krenarë, ishte e kaluara. Një e kaluar që në sytë e Europës, niste me Gjergj Kastriot- Skenderbeun e përfundonte me Shën Terezën e Kalkutës. E në mes këtyre dy kollonave të krenarisë sonë të ligjshme, qëndronin shumë ndalesa, natyrisht më pak të rëndësishme.
Mes tyre, në lëmin e kulturës kombëtare, spikaste edhe lahuta. Deri më sot të paktën, sespe ajo u shkëput zyrtarisht nga trungu shqiptar. Nga sot, lahutarët tonë do të krenohen si mjeshtra të një instrumenti serb. Lahuta, instrumenti i çuditshëm me vetëm një tel, shoqëronte këngët e kreshnikëve, të Mujit, Halilit, Omerit etj. Shoqëronte këngët e trimërisë por edhe të vajtimit të burrave të rënë në luftë. Por sot, të gjitha këto do të zbehen sepse paskemi përdorur një instrument serb për t’i shoqëruar përgjatë shekujve.
E ndërsa sot jemi të zënë me ujrat territoriale me Greqinë, me negociatat për të hyrë në BE, me sherrnajën politike, fqinjët ballkanikë po na zhveshin edhe nga ato pak krenari. Për Kastriotin tashmë janë në luftë disa shtete dhe nuk është çudi të dalë edhe ai hero serb. E njëjta gjë edhe për Nënë Terezën e Kalkutës. Këto figura ndërkombëtare, përherë e më shumë po gjejnë jehonë jashtë vendit tonë se këtu, ku pretendojmë se e kishin origjinën e madhështisë së tyre globale.
Si për ironi të fatit, sivjet është viti mbarëkombëtar i Skenderbeut. U bë një event i jashtëzakonshëm për një hartë në lëkurë viçi ku shkruhej Skenderbeg. Në ato ditë, fqinjët tanë kishin kopsitur “dosjen e lahutës” për ta regjistruar në UNESCO si instrument shqiptar. I kujt është faji? Natyrisht, i Gjergj Fishtës që shkruajti mijëra vargje të “Lahuta e Malcis”. Të ishte gjallë, me lajmin e sotëm, do të vdiste nga ndonjë infarkt. Veprës së tij homeriane i paska vënë titullin e një instrumenti serb!
Këto rreshta janë thjesht mllef. Nuk kam ndërmend të fajësoj askënd, me përjashtim të Gjergj Fishtës e disa si puna e tij. Që fatmirësisht nuk jetojnë sot. Por Fishta e parashikoi para më shumë se 100 viteve atë qo ndodhi sot e sipas gjasave, do të ndodh edhe nesër. “Shqipnia u ba, tash të bajmë shqiptarët”. 106 vitet e para ikën. Të presim çfarë do të sjellë shekulli i dytë, kanë kaluar vetëm 6 vite. Edhe pse “moti i mirë shihet nade”, themi në Shkodër! Bjeri asaj…si e ka emrin…qemane, se lahutën na e morën serbët! /Nga Blerti DELIJA/
